ทำความเข้าใจระหว่างความหมายของ Hospice และ Palliative

เมื่อต้องดูแลผู้สูงวัยหรือผู้ป่วยที่เรารักในช่วงบั้นปลายของชีวิต หลายคนอาจสับสนระหว่าง การดูแลแบบประคับประคอง (Palliative Care) กับ การดูแลแบบฮอสพิซ (Hospice Care) เนื่องจากสองแนวทางนี้มักถูกใช้แทนกันบ่อยครั้ง แต่จริงๆ แล้วทั้งสองแบบมีจุดมุ่งหมายร่วมกันในการบรรเทาความทุกข์ทรมานของผู้ป่วยและสนับสนุนครอบครัว ทว่ามีความแตกต่างกันในด้านขอบเขต ช่วงเวลาในการให้การดูแล และวัตถุประสงค์ของการรักษา

บทความนี้จะอธิบายความแตกต่างของทั้งสองแนวทาง พร้อมแนวทางการตัดสินใจเลือกการดูแลที่เหมาะสมที่สุดสำหรับคนที่คุณรักในแบบที่เข้าใจง่ายและอบอุ่นหัวใจ

การดูแลแบบประคับประคอง (Palliative Care) คืออะไร?

การดูแลแบบประคับประคอง เป็นการดูแลผู้ป่วยแบบองค์รวมที่มุ่งจัดการกับอาการเจ็บป่วยและความเครียดจากโรคร้ายแรง โดยสามารถเริ่มได้ตั้งแต่ระยะที่ได้รับการวินิจฉัยโรค และดำเนินควบคู่ไปกับการรักษาโรคนั้นๆ ได้ตลอดทุกระยะของการป่วย

เป้าหมายหลักคือการพัฒนาคุณภาพชีวิตของทั้งผู้ป่วยและครอบครัว โดยตอบสนองทุกด้านทั้งทางร่างกาย อารมณ์ และจิตวิญญาณของผู้ป่วยอย่างเหมาะสม

ยกตัวอย่างเช่น ผู้สูงอายุที่ป่วยเป็นโรคเรื้อรังหรือโรคมะเร็งระยะเริ่มต้นอาจรับการดูแลแบบประคับประคองควบคู่กับการรักษาหลัก เพื่อบรรเทาอาการเจ็บปวดและผลข้างเคียงต่างๆ ทำให้ผู้ป่วยสามารถทนต่อการรักษาได้ดีขึ้นและส่งเสริมความสามารถในการใช้ชีวิตประจำวันอย่างอิสระมากที่สุด

การดูแลแบบประคับประคองดำเนินงานโดยทีมสหวิชาชีพที่ประกอบด้วยแพทย์ พยาบาล นักสังคมสงเคราะห์ นักกายภาพบำบัด ตลอดจนนักจิตวิทยาหรือผู้นำทางจิตวิญญาณตามความเหมาะสม ทีมดูแลเหล่านี้ทำงานร่วมกันเพื่อช่วยผู้ป่วยจัดการอาการต่างๆ ให้ทุเลาลง คอยให้คำปรึกษาและสนับสนุนด้านโภชนาการ รวมถึงช่วยผู้ป่วยและครอบครัวในการตัดสินใจเลือกแนวทางการรักษาที่สอดคล้องกับความต้องการของผู้ป่วยแต่ละคน

กล่าวได้ว่า Palliative Care เน้นการดูแลใจเขาใจเรา มุ่งให้ผู้ป่วยมีชีวิตที่ดีที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้แม้ยังต้องต่อสู้กับโรค

การดูแลแบบฮอสพิซ (Hospice Care) คืออะไร?

Hospice Care เป็นรูปแบบหนึ่งของการดูแลแบบประคับประคองที่ออกแบบมาสำหรับผู้ป่วยใน ระยะท้ายของชีวิต โดยทั่วไปแล้ว Hospice จะเข้ามามีบทบาทเมื่อการรักษาเพื่อหายขาดไม่เกิดผลอีกต่อไป หรือผู้ป่วยตัดสินใจไม่รับการรักษาเพื่อยื้อชีวิตแล้ว ทั้งนี้แพทย์มักจะแนะนำการดูแลแบบฮอสพิซเมื่อประเมินว่าผู้ป่วยอาจมีชีวิตอยู่ได้อีกไม่เกินประมาณ 6 เดือนตามการพยากรณ์โรค

วัตถุประสงค์หลักของ Hospice คือการดูแลให้ผู้ป่วยได้รับความสุขสบายทั้งทางกายและใจในช่วงเวลาที่เหลืออยู่ มุ่งบรรเทาอาการทุกข์ทรมานต่างๆ พร้อมทั้งช่วยเหลือด้านอารมณ์และจิตวิญญาณอย่างเต็มที่

ยกตัวอย่างเช่น ผู้ป่วยมะเร็งระยะสุดท้ายที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษาเคมีบำบัดอีกแล้ว การดูแลแบบฮอสพิซจะเน้นการควบคุมอาการเจ็บปวด หายใจลำบาก หรืออาการอื่นๆ เพื่อให้ผู้ป่วยจากไปอย่างสงบและมีศักดิ์ศรี การดูแลแบบฮอสพิซมักจัดขึ้นที่บ้านของผู้ป่วยเพื่อให้ผู้ป่วยได้อยู่ในสภาพแวดล้อมที่คุ้นเคยและอบอุ่นท่ามกลางคนที่เขารัก แต่ก็สามารถจัดในสถานดูแลเฉพาะ (hospice facility) หรือตึกผู้ป่วยระยะท้ายของโรงพยาบาลก็ได้ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับความต้องการและความสะดวกของผู้ป่วยและครอบครัวแต่ละราย

ทีมดูแลของ Hospice โดยมากประกอบด้วยบุคลากรคล้ายกับ Palliative Care แต่จะเน้นหนักด้านการพยาบาลประคับประคองตลอด 24 ชั่วโมง การควบคุมอาการเจ็บปวดขั้นสูง และการช่วยเหลือด้านจิตใจ-จิตวิญญาณในระยะสุดท้าย รวมถึงเตรียมความพร้อมด้านจิตใจให้แก่ครอบครัวสำหรับการสูญเสียที่ใกล้เข้ามา

ความแตกต่างระหว่าง Palliative Care และ Hospice Care

บทบาทของครอบครัวในแต่ละแนวทางก็แตกต่างกัน ใน Palliative Care ครอบครัวมีส่วนร่วมในการตัดสินใจและวางแผนดูแลร่วมกับทีมแพทย์ ขณะที่ใน Hospice Care ครอบครัวเน้นอยู่เคียงข้างผู้ป่วยในช่วงสุดท้าย โดยทีมดูแลจะช่วยแนะนำวิธีดูแลและให้คำปรึกษาทางใจทั้งก่อนและหลังการสูญเสีย

เลือกการดูแลแบบไหนดีให้เหมาะกับคนที่เรารัก

การตัดสินใจเลือกว่าจะใช้ การดูแลแบบประคับประคอง หรือ การดูแลแบบฮอสพิซ ขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย โดยหลักๆ คือ โปัจจุบันของผู้ป่วย พยากรณ์โรค และความต้องการของผู้ป่วยกับครอบครัว

พิจารณาจากระยะโรคและความคาดหวัง

• หากผู้ป่วยยังรับการรักษาเพื่อควบคุมโรคอยู่ เช่น เคมีบำบัด การดูแลแบบประคับประคองจะช่วยบรรเทาอาการและเสริมกำลังใจได้ดี แต่ถ้าโรคเข้าสู่ระยะสุดท้าย การรักษาไม่ให้ผล หรือผู้ป่วยรู้สึกอ่อนล้า การดูแลแบบฮอสพิซ จะเหมาะกว่า เพราะเน้นให้ผู้ป่วยสบายโดยไม่เพิ่มภาระจากการรักษาที่ไม่จำเป็น

พิจารณาจากสภาพจิตใจและคุณภาพชีวิต

• สุขภาพจิตของผู้ป่วยระยะท้ายเป็นเรื่องสำคัญที่ไม่ควรมองข้าม หลายคนอาจรู้สึกซึมเศร้า ท้อแท้ หรือแม้แต่คิดทำร้ายตัวเอง การเปิดใจรับฟังจากครอบครัวและการดูแลจากทีมผู้เชี่ยวชาญ เช่น นักจิตวิทยา ช่วยลดความเสี่ยงเหล่านี้ได้ นอกจากนี้ทีมดูแลยังต้องเฝ้าระวังอุบัติเหตุ เช่น การหกล้มหรือตกเตียง พร้อมให้คำแนะนำแก่ครอบครัวในการดูแลผู้ป่วยอย่างปลอดภัยที่บ้าน

พิจารณาจากระบบการช่วยเหลือและสถานที่ดูแล

• ครอบครัวควรประเมินความพร้อมในการดูแลผู้ป่วยที่บ้าน หากผู้ป่วยต้องได้รับการดูแลตลอด 24 ชั่วโมงหรือใช้อุปกรณ์เฉพาะทาง การเลือกเข้า ศูนย์ดูแลผู้สูงอายุ อาจเหมาะกว่า เช่นในกรณี ดูแลผู้สูงอายุสมองเสื่อม หากยังช่วยตัวเองได้บ้าง การใช้แนวทาง Palliative Care ร่วมกับ งานอดิเรกผู้สูงวัย อาจช่วยกระตุ้นสมองและลดพฤติกรรมเสี่ยง แต่หากสมองเสื่อมมากจนต้องการการเฝ้าดูใกล้ชิด การดูแลแบบ Hospice ในศูนย์ดูแลที่มีอุปกรณ์ครบครัน เช่น ราวจับ พื้นกันลื่น และระบบเรียกพยาบาล จะช่วย ป้องกันผู้สูงอายุหกล้ม และให้การดูแลต่อเนื่องได้ดีกว่าการอยู่ที่บ้าน

นอกจากการรักษาทางกาย การดูแลจิตใจและสังคมก็สำคัญไม่แพ้กัน ผู้ป่วยระยะท้ายจำนวนมากยังต้องการทำกิจกรรมหรือพบปะผู้อื่นเพื่อคลายเหงา ลดความเศร้า เช่น ทำสวน วาดภาพ เล่นเกมฝึกสมอง หรือร่วม กิจกรรมกลุ่มผู้สูงอายุ กิจกรรมเหล่านี้เปรียบเสมือน งานอดิเรกผู้สูงวัย ที่ช่วยฟื้นฟูจิตใจและเติมคุณค่าให้ชีวิต

การเลือกสถานที่ดูแลและทีมดูแลที่เหมาะสมจึงมีความสำคัญอย่างยิ่ง ไม่ว่าจะเป็นการดูแลที่บ้านโดยทีม Palliative Care หรือการเข้าอยู่ในศูนย์ดูแลระยะท้าย เช่น MyLuck Nursing Home ที่มีพยาบาลดูแลตลอดวัน พร้อมกิจกรรมบำบัดและการจัดสภาพแวดล้อมปลอดภัยสำหรับผู้สูงอายุโดยเฉพาะ จะช่วยให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตที่ดี และครอบครัวมีเวลาร่วมกันอย่างอุ่นใจจนถึงวาระสุดท้ายของชีวิต