ดนตรีบำบัดสำหรับผู้สูงอายุ: เสียงที่เยียวยาโดยไม่ต้องพูดอะไรเลย

ดนตรีบำบัดคืออะไร? วิธีง่าย ๆ ที่ช่วยให้ผู้สูงวัยกลับมายิ้มได้อีกครั้ง

ดนตรีบำบัด เป็นหนึ่งในวิธีกิจกรรมผู้สูงอายุที่ช่วยกระตุ้นสมองและจิตใจของผู้สูงวัยได้อย่างอบอุ่นและสนุกสนาน โดยเฉพาะสำหรับผู้สูงอายุที่มีปัญหาด้านความจำ อารมณ์ หรือแม้แต่ภาวะสมองเสื่อม ดนตรีเป็นเครื่องมือที่เข้าถึงง่ายและมีงานวิจัยรองรับถึงประโยชน์มากมาย ไม่ว่าจะเป็นการช่วยฟื้นความทรงจำ ลดความซึมเศร้าหรือความเครียด และส่งเสริมให้ผู้สูงวัยมีปฏิสัมพันธ์กับคนรอบข้างได้ดีขึ้น บทความนี้เขียนขึ้นเพื่อให้ลูกหลานหรือผู้ดูแลเข้าใจประโยชน์ของดนตรีบำบัด และรู้วิธีนำมาปรับใช้ในชีวิตประจำวันของผู้สูงวัยอย่างแท้จริง

ดูแลใจผู้สูงวัยง่าย ๆ ด้วย “ดนตรีบำบัด” ที่บ้าน

ดนตรีบำบัดคือการใช้กิจกรรมทางดนตรี เช่น การฟังเพลง ร้องเพลง หรือเล่นเครื่องดนตรี มาเป็นกิจกรรมพัฒนาสมองผู้สูงอายุและเยียวยาจิตใจ เนอร์สซิ่งโฮมและโรงพยาบาลหลายแห่งได้นำดนตรีบำบัดมาใช้ควบคู่กับการดูแลด้านอื่น ๆ เนื่องจากเป็นวิธีที่ไม่ต้องใช้ยาและปลอดภัย ผู้เชี่ยวชาญจะเลือกเพลงหรือกิจกรรมดนตรีที่เหมาะกับความชอบและสภาพของผู้สูงวัยแต่ละคน เพื่อกระตุ้นให้เกิดผลลัพธ์ที่ดีต่อสมองและอารมณ์ ที่สำคัญคือผู้สูงอายุไม่จำเป็นต้องมีพื้นฐานทางดนตรีมาก่อนก็สามารถได้รับประโยชน์จากวิธีนี้ได้

ประโยชน์ของดนตรีบำบัดต่อสมองและอารมณ์ผู้สูงอายุ

ดนตรีบำบัดถือเป็นงานอดิเรกผู้สูงวัยที่ให้ทั้งความเพลิดเพลินและประโยชน์ต่อสุขภาพสมองอย่างน่าทึ่ง ดังนี้:

• กระตุ้นความจำและการทำงานของสมอง: เสียงเพลงที่คุ้นเคยสามารถกระตุ้นให้ผู้สูงวัยนึกถึงความทรงจำเก่า ๆ ได้ ตัวอย่างเช่น ผู้ป่วยอัลไซเมอร์ที่อาจลืมเรื่องราวปัจจุบัน แต่เมื่อได้ยินเพลงโปรดสมัยหนุ่มสาว กลับสามารถร้องตามหรือเล่าความหลังบางอย่างได้อีกครั้ง งานวิจัยยังชี้ว่าเพลงช่วยดึงข้อมูลที่ซ่อนอยู่ในสมองออกมา ทำให้ความจำดีขึ้น อีกทั้งการฝึกฟังหรือร้องเพลงยังส่งเสริมการเชื่อมต่อระหว่างเซลล์สมอง และเพิ่มศักยภาพการเรียนรู้ของสมองผู้สูงอายุด้วย
   
• ปรับอารมณ์ ลดความเครียดและซึมเศร้า: ดนตรีมีพลังในการปลอบประโลมจิตใจ ผู้สูงวัยที่มีความวิตกกังวลหรือซึมเศร้าเมื่อได้ฟังเพลงที่ชอบ มักจะรู้สึกสงบและผ่อนคลายมากขึ้น งานวิจัยในผู้สูงอายุไทยพบว่าการทำโปรแกรมดนตรีบำบัดสามารถลดระดับภาวะซึมเศร้าได้อย่างมีนัยสำคัญ ขณะเดียวกัน การใช้เพลงที่มีจังหวะสนุกสนานยังช่วยลดพฤติกรรมเฉื่อยชา หรืออาการหงุดหงิดก้าวร้าวในผู้ป่วยสมองเสื่อมลงได้ ผลลัพธ์คือผู้สูงวัยมีอารมณ์ที่สดใสขึ้นและใช้ชีวิตประจำวันอย่างมีความสุขมากกว่าเดิม
   
• ส่งเสริมการสื่อสารและความสัมพันธ์ทางสังคม: ดนตรีบำบัดไม่ได้เป็นเพียงการฟังเพลงคนเดียวเท่านั้น แต่ยังรวมถึงการทำกิจกรรมร่วมกับผู้อื่น เช่น ร้องเพลงประสานเสียง เต้นรำเบา ๆ หรือตีจังหวะง่าย ๆ พร้อมกัน กิจกรรมเหล่านี้ช่วยให้ผู้สูงอายุได้มีปฏิสัมพันธ์กับคนรอบข้าง ลดความรู้สึกโดดเดี่ยว การดูแลผู้สูงอายุสมองเสื่อมจะง่ายขึ้นเมื่อใช้อานุภาพของเสียงเพลง เพราะเพลงสามารถเชื่อมโยงผู้สูงวัยกับครอบครัวหรือผู้ดูแลได้ดีขึ้น มีงานวิจัยรายงานว่าดนตรีช่วยกระตุ้นการสื่อสารทั้งคำพูดและการแสดงออกทางสายตาระหว่างผู้ป่วยสมองเสื่อมกับผู้ดูแล ทำให้ความสัมพันธ์โดยรวมอบอุ่นขึ้น นอกจากนี้ การร่วมร้องเพลงหรือเคลื่อนไหวไปตามเพลงยังสร้างความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของกลุ่ม ช่วยลดความเหงาหรือภาวะซึมเศร้าที่เกิดจากการแยกตัวอยู่คนเดียว
   
• กระตุ้นการเคลื่อนไหวและการรับรู้ประสาทสัมผัส: เพลงที่มีจังหวะชัดเจนสามารถกระตุ้นให้ผู้สูงวัยขยับร่างกายตามจังหวะได้โดยธรรมชาติ ไม่ว่าจะเป็นการตบมือ เคาะเข่า หรือโยกตัวเบา ๆ การเคลื่อนไหวเหล่านี้เป็นการออกกำลังกายเล็ก ๆ น้อย ๆ ที่ช่วยเรื่องการทรงตัวและความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ นอกจากนี้ การร้องเพลงหรือฮัมเพลงยังเป็นการบริหารปอดและการหายใจไปในตัว เสียงเพลงยังช่วยกระตุ้นประสาทสัมผัสการได้ยินและอารมณ์ความรู้สึก ส่งผลให้ผู้สูงอายุรู้สึกกระปรี้กระเปร่า มีชีวิตชีวามากขึ้น
   

ประโยชน์เหล่านี้ได้รับการสนับสนุนจากงานวิจัยและการปฏิบัติจริงมากมาย โดยรวมแล้ว ดนตรีบำบัดถือเป็นวิธีที่ทั้งง่าย ปลอดภัย และคุ้มค่าในการดูแลสมองและใจของผู้สูงวัย ช่วยชะลอความเสื่อมของสมองและส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นในทุก ๆ วัน

เสียงเพลงที่คุ้นเคยสามารถเรียกความทรงจำและรอยยิ้มของผู้สูงวัยกลับมาได้ – ไม่ว่าจะเป็นการฟังเพลงเก่าที่เคยชอบหรือแม้แต่การหยิบเครื่องดนตรีง่าย ๆ มาเล่นตามจังหวะ การมีส่วนร่วมกับดนตรีช่วยให้ผู้สูงวัยรู้สึกมีคุณค่าและมีความสุขกับปัจจุบัน ภาพด้านบนแสดงให้เห็นว่าผู้สูงอายุเองก็สามารถสนุกกับการเล่นดนตรีได้อย่างเต็มที่ การเปิดโอกาสให้ท่านได้ร้องเพลงโปรดหรือเล่นเครื่องดนตรีที่สนใจ (เช่น หีบเพลงหรือออร์แกนเล็ก ๆ) นอกจากจะเป็นการบริหารสมองและกล้ามเนื้อมือแล้ว ยังสร้างความภาคภูมิใจและความมั่นใจให้แก่ผู้สูงวัยอีกด้วย

วิธีนำดนตรีบำบัดมาใช้ในชีวิตประจำวันผู้สูงวัย

เมื่อตระหนักถึงประโยชน์ของดนตรีบำบัด ลูกหลานสามารถเริ่มนำดนตรีมาเป็นส่วนหนึ่งของกิจวัตรดูแลผู้สูงอายุสมองเสื่อมหรือผู้สูงวัยทั่วไปที่บ้านได้ดังนี้:

1. เลือกเพลงที่ผู้สูงวัยชื่นชอบและคุ้นเคย: เพลงจากวัยหนุ่มสาวหรือช่วงที่ผู้สูงอายุมีความทรงจำดี ๆ มักจะส่งผลต่อจิตใจมากเป็นพิเศษ ลองสอบถามหรือสังเกตดูว่าเพลงไหนที่คุณพ่อคุณแม่หรือญาติผู้ใหญ่ของเราชอบฟัง แล้วจัดทำ Playlist รวมเพลงเหล่านั้นไว้เปิดให้ท่านฟังเป็นประจำ เพลงเก่า ๆ เหล่านี้จะช่วยกระตุ้นความทรงจำระยะยาวและสร้างความรู้สึกเชื่อมโยงกับช่วงเวลาที่มีความสุขในอดีต
    
2. จัดบรรยากาศการฟังเพลงที่ผ่อนคลาย: เลือกช่วงเวลาที่เหมาะสมของวัน เช่น ช่วงบ่ายหรือเย็น เปิดเพลงด้วยระดับเสียงที่พอดีในห้องนั่งเล่นที่ผู้สูงวัยรู้สึกสบาย อาจชวนท่านนั่งฟังด้วยกันหรือจับมือเคาะจังหวะตามเพลงเบา ๆ บรรยากาศที่อบอุ่นและปลอดภัยจะทำให้ผู้สูงวัยผ่อนคลายและรับเสียงเพลงได้อย่างเต็มที่
    
3. สังเกตปฏิกิริยาและปรับเพลงให้เหมาะสม: ขณะเปิดเพลงให้ผู้สูงอายุฟัง ให้เราลองสังเกตสีหน้า อารมณ์ และท่าทางของท่านประกอบไปด้วย หากเพลงไหนทำให้ท่านดูมีความสุข อารมณ์ดี หรือฮัมตามเบา ๆ แสดงว่าเพลงนั้นมีผลเชิงบวก ควรจดรายการเพลงประเภทนั้นไว้เพื่อเปิดบ่อยขึ้น ในทางกลับกัน ถ้าเพลงบางเพลงทำให้ท่านมีสีหน้าเศร้าหรือกระสับกระส่าย ควรหลีกเลี่ยงเพลงแนวนั้นในครั้งต่อไป การเลือกเพลงอย่างใส่ใจเช่นนี้จะช่วยให้ดนตรีบำบัดเกิดประสิทธิผลสูงสุด
    
4. ชวนร้องเพลงหรือขยับร่างกายตามเพลง: แทนที่จะให้ผู้สูงวัยเป็นผู้ฟังอย่างเดียว เราอาจชวนท่านร้องเพลงคลอตามท่อนที่คุ้นเคย หรือปรบมือ เคาะโต๊ะตามจังหวะเพลงที่กำลังเล่น การมีส่วนร่วมแบบนี้จะยิ่งเพิ่มการกระตุ้นสมองและทำให้ท่านรู้สึกสนุก หากท่านสุขภาพร่างกายแข็งแรงพอ อาจชวนลุกขึ้นขยับเต้นหรือรำวงเบา ๆ ด้วยกัน เพื่อเป็นการออกกำลังกายและเพิ่มความร่าเริง (อย่าลืมระมัดระวังเรื่องการทรงตัวและความปลอดภัยขณะเคลื่อนไหว)
    
5. ใช้ดนตรีเพื่อปรับอารมณ์ในสถานการณ์ต่าง ๆ: เราสามารถใช้เพลงเป็นเครื่องมือช่วยในยามที่ผู้สูงวัยมีอารมณ์แปรปรวนได้ เช่น หากท่านกำลังหงุดหงิด สับสน หรือมีพฤติกรรมก้าวร้าวเล็กน้อยในผู้ป่วยสมองเสื่อม ลองเปิดเพลงที่มีทำนองสงบหรือเพลงที่ท่านชอบเพื่อเบี่ยงเบนความสนใจและปลอบอารมณ์ให้สงบลง หรือถ้าเห็นท่านเหม่อลอย ซึมเศร้า ก็อาจเปิดเพลงสนุกสนานกระตุ้นให้ท่านกลับมามีชีวิตชีวาขึ้น ทั้งนี้ควรใช้ดนตรีเป็น “ตัวช่วย” ตามความเหมาะสมของสถานการณ์ไป และค่อย ๆ ปรับให้ดนตรีกลายเป็นส่วนหนึ่งของกิจวัตรประจำวันของท่านในที่สุด
    
6. สร้างกิจวัตรดนตรีที่สม่ำเสมอ: หากผู้สูงวัยดูเพลิดเพลินกับการฟังเพลง เราอาจกำหนดเวลาเปิดเพลงทุกวันเป็นกิจวัตร เช่น เปิดเพลงบรรเลงคลอเบา ๆ ตอนเช้าเพื่อเริ่มวันใหม่อย่างแจ่มใส หรือร้องเพลงกล่อมยามบ่ายคลายเครียด ความสม่ำเสมอจะช่วยให้ร่างกายและสมองของผู้สูงวัยเรียนรู้ที่จะตอบสนองต่อดนตรีได้ดีขึ้น อย่างไรก็ตาม ไม่จำเป็นต้องเคร่งครัดมากเกินไป หากบางวันไม่มีเวลา อาจเลือกเปิดเพลงเมื่อเห็นว่าท่านดูเหงาหงอยหรือต้องการกำลังใจเป็นพิเศษก็ได้ ยืดหยุ่นตามความเหมาะสมจะดีที่สุด
    
7. พิจารณาปรึกษาผู้เชี่ยวชาญดนตรีบำบัด: ในกรณีที่ผู้สูงอายุมีภาวะสมองเสื่อมหรือปัญหาทางอารมณ์ที่รุนแรง และครอบครัวต้องการแนวทางที่มีโครงสร้างมากขึ้น อาจลองปรึกษานักดนตรีบำบัดหรือนักกิจกรรมบำบัดตามศูนย์ดูแลผู้ป่วยอัลไซเมอร์หรือคลินิกผู้สูงอายุใกล้บ้าน ผู้เชี่ยวชาญเหล่านี้จะช่วยประเมินและออกแบบกิจกรรมดนตรีบำบัดที่ตรงกับความต้องการเฉพาะของผู้สูงวัยแต่ละราย อีกทั้งยังสามารถแนะนำลูกหลานในการทำกิจกรรมต่อที่บ้านอย่างถูกวิธี ซึ่งจะช่วยเพิ่มประสิทธิผลและความปลอดภัยมากยิ่งขึ้น
    

การนำดนตรีมาใช้ในการดูแลผู้สูงวัยไม่จำเป็นต้องยุ่งยากหรือเสียค่าใช้จ่ายสูง เพียงแค่เริ่มจากการเปิดเพลงที่ใช่ในเวลาที่เหมาะสม และใส่ใจปฏิกิริยาของผู้สูงอายุอย่างใกล้ชิด ก็สามารถสร้างความเปลี่ยนแปลงที่ดีได้อย่างชัดเจนแล้ว หัวใจสำคัญคือความรักและความเข้าใจที่ลูกหลานมีให้ผู้สูงวัย เมื่อผสานเข้ากับมนต์เสน่ห์ของเสียงเพลง ก็จะเกิดเป็นพลังบำบัดที่ช่วยให้ทั้งร่างกายและจิตใจของผู้สูงอายุแข็งแรงขึ้นอย่างอัศจรรย์

เพราะความทรงจำดี ๆ อยู่ในเสียงเพลง: ดนตรีบำบัดคือของขวัญจากลูกหลาน

เสียงเพลงถือเป็นของขวัญจากธรรมชาติที่เรามอบให้ผู้สูงวัยได้ทุกวัน นอกจากจะเป็นการสร้างความบันเทิงและคลายเหงาแล้ว ยังส่งผลเชิงบวกต่อสมองและอารมณ์ของท่านอย่างล้ำลึก การได้เห็นรอยยิ้มของคุณตาคุณยายขณะฟังเพลงโปรด หรือการได้ยินเสียงร้องคลอเบา ๆ ของท่านตามทำนองเพลงเก่า ๆ นั้น เป็นสิ่งเล็ก ๆ ที่มีความหมายยิ่งใหญ่ในการยกระดับคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ ลูกหลานเองก็จะรู้สึกอุ่นใจและมีความสุขที่ได้เห็นคนที่เรารักมีความสุข

ดนตรีบำบัดจึงไม่ใช่เรื่องไกลตัวเลย เราสามารถเริ่มได้ทันทีจากที่บ้าน ไม่ว่าจะผ่านวิทยุ โทรศัพท์มือถือ หรือเครื่องเล่นซีดีเก่า ๆ ที่มีอยู่ ลองชวนคุณพ่อคุณแม่หรือญาติผู้ใหญ่ของเราฟังเพลงวันนี้ แล้วสังเกตดูความเปลี่ยนแปลงเล็ก ๆ ในแววตาหรือรอยยิ้มของท่าน เชื่อว่าหลายคนจะต้องประหลาดใจที่เห็นพลังของเสียงเพลงในการจุดประกายความทรงจำและความสดชื่นในใจของผู้สูงวัย

สุดท้ายนี้ การดูแลใจของผู้สูงอายุเป็นสิ่งที่สำคัญไม่แพ้การดูแลกาย ดนตรีเป็นสื่อกลางที่เรียบง่ายแต่ทรงพลังในการเติมเต็มช่องว่างทางอารมณ์ ให้ผู้สูงวัยรู้สึกว่าตนเองยังมีคุณค่า เป็นที่รัก และไม่ได้ถูกหลงลืมไปตามกาลเวลา เมื่อผู้สูงวัยมีความสุข ลูกหลานเองก็สบายใจ และเกิดเป็นสายใยความสัมพันธ์ระหว่างวัยที่แน่นแฟ้นยิ่งขึ้น

การดูแลผู้สูงวัยไม่ใช่เรื่องที่ลูกหลานต้องเผชิญเพียงลำพัง ดนตรีบำบัดเป็นเพียงหนึ่งในหลายๆ เครื่องมือที่ช่วยให้การดูแลนั้นง่ายขึ้นและเปี่ยมด้วยความสุข อย่างไรก็ตาม หากผู้อ่านรู้สึกว่าผู้สูงอายุที่บ้านมีภาวะสมองเสื่อมหรือปัญหาทางอารมณ์ที่ต้องการการดูแลเป็นพิเศษ การขอคำปรึกษาจากผู้เชี่ยวชาญก็เป็นอีกทางเลือกที่ดี MyLuck Nursing Home ศูนย์ดูแลผู้สูงอายุของเรา มีทีมงานมืออาชีพที่เข้าใจทั้งด้านร่างกายและจิตใจของผู้สูงวัย พร้อมให้คำแนะนำและการดูแลเฉพาะทาง ไม่ว่าจะเป็นด้านความจำหรืออารมณ์ เรายินดีที่จะช่วยคุณสร้างช่วงเวลาที่มีคุณภาพให้กับคนที่คุณรักทุกวัน อย่าลังเลที่จะติดต่อเรา เพื่อสอบถามข้อมูลหรือปรึกษาการดูแลผู้สูงอายุด้านสมองและอารมณ์เพิ่มเติม แล้วมาร่วมสร้างสังคมแห่งรอยยิ้มและเสียงเพลงให้ผู้สูงวัยไปด้วยกันนะคะ

แหล่งที่มา: (ฟังเพลงช่วยกระตุ้นผู้ป่วยอัลไซเมอร์) (The effect of music therapy on cognitive functions in patients with Alzheimer’s disease: a systematic review of randomized controlled trials | Alzheimer's Research & Therapy | Full Text) ([PDF] ผลของดนตรีบำบัดต่อการลดภาวะซึมเศร้าในผู้สูงอายุ) (Music as Medicine for Alzheimer's Disease and Dementia | Northwestern Medicine) (The effect of music therapy on cognitive functions in patients with Alzheimer’s disease: a systematic review of randomized controlled trials | Alzheimer's Research & Therapy | Full Text) (Music as Medicine for Alzheimer's Disease and Dementia | Northwestern Medicine)